De kring rond Kirchner; Expressionismus aus den Bergen

Wie iets afweet van De Ploeg, is op de hoogte van het bezoek van Jan Wiegers aan Ernst Ludwig Kirchner. Maar wat is precies de situatie die Wiegers bij Kirchner in Davos aantrof? Waren er ook andere kunstenaars, en kenden zij elkaar? Op initiatief van het Groninger Museum is de tentoonstelling De Kring rond Kirchner. Expressionismus aus den Bergen bedacht. Deze tentoonstelling, een samenwerking met het Kunstmuseum Bern en de Bündner Kunsthalle in Chur, presenteert werken van Wiegers, Kirchner en de Zwitserse kunstenaars Philipp Bauknecht en de groep Rot-Blau (Albert Müller, Hermann Scherer en Paul Camenisch) in onderlinge samenhang.

In het boek De kring rond Kirchner; Expressionismus aus den Bergen wordt voor het eerst het werk samengebracht van Kirchner en de jonge kunstenaars die in de periode 1920-1926 putten uit zijn verworvenheden: Wiegers, Müller, Scherer, Camenisch en Bauknecht. Aan de hand van schilderijen, tekeningen, grafiek en houtsculpturen wordt uiteengezet hoe in de omgeving van Davos een verwante expressionistische mentaliteit kon ontstaan, die weliswaar terug te voeren is op het werk van Kirchner, maar tegelijkertijd sterke aan de lokale omgeving en situatie ontleende karakteristieken kende. Uiteindelijk duurde de periode van ‘heftig’ en gezamenlijk beleden expressionisme maar kort, wat vooral is toe te schrijven aan de vroege dood van achtereenvolgens Scherer (1926) en Müller (1927).

Wiegers, die in de periode 1920-1921 en in 1925 nabij Davos verbleef, sloeg vanaf 1927 voorzichtig andere wegen in. De inspiratie die hij had opgedaan, resulteerde binnen de Groningse kunstenaarsvereniging De Ploeg wel tot een eigen variant van het Zwitsers expressionisme – tegenwoordig aangeduid als Groninger expressionisme – met als belangrijkst vertegenwoordigers Jan Wiegers, Jan Altink, Hendrik Werkman en Johan Dijkstra.

Het oriënterend onderzoek dat de laatste jaren in het Groninger Museum werd uitgevoerd naar het Noord-Europees expressionisme maakte duidelijk dat er na de Eerste Wereldoorlog sprake was van een ‘zweite expressionistische Welle’, die oorspronkelijker en rijker was dan tot nog toe werd gedacht. Ook maakte het duidelijk dat het expressionisme in Groningen een minder geïsoleerde positie innam, onderdeel uitmaakte van een bredere expressionistische stroming en vooral duidelijke verwantschap had met het expressionisme in Zwitserland. In Nederland oriënteerde de kunstwereld zich tijdens het interbellum vooral op Frankrijk, waardoor lang voorbij werd gegaan aan de bijzondere plaats die het Groninger expressionisme binnen de Nederlandse kunstgeschiedenis inneemt.

De kring rond Kirchner; Expressionismus aus den Bergen verbindt niet alleen het expressionisme van De Ploeg met dat van Kirchner en Zwitserse kunstenaars, het laat bovendien zien hoe gedeelde opvattingen en werkwijzen zich konden vertalen in expressieve schilderijen, werken op papier en sculpturen die alle de uitdrukking zijn van persoonlijke sentimenten.