Heinrich von Treitschke; een studie over politieke apriorismen in de geschiedschrijving
Dr. C.A. Pufkus

Heinrich von Treitschke(1834–1896), Duits historicus en politicus. Treitschke was een lid van de Nationale Liberale Partij en auteur van een populaire Duitse geschiedenis van de 19e eeuw (Deutsche Geschichte im 19. Jahrhundert, 5 vols., 1879-1894). Hij werd bekend als een fervent voorstander van het Duitse nationalisme en werd steeds kritischer over het liberalisme. De Berlijnse historicus was zeer uitgesproken in verschillende campagnes voor een culturele eenwording en homogenisering van de jonge Duitse natiestaat. In dit verband publiceerde hij in 1879 een antiliberaal artikel getiteld “Unsere Aussichten” in de Preussische Jahrbuecher waarin hij de antisemitische beweging rechtvaardigde die sinds 1873 in Duitsland was ontstaan. Daarachter zag Treitschke “een meedogenloze maar natuurlijke reactie van Duitse nationaal gevoel tegenover een buitenlands element’, en hij prees het ‘instinct van de massa’s, dat een groot gevaar zag’, dat van de joodse overheersing van Duitsland. Hij lanceerde de beroemde slogan: “De Joden zijn ons ongeluk!”

Het resultaat was dat de antisemitische agitatie, die tot dan toe als vulgair werd beschouwd, vooral in intellectuele kringen, nu de goedkeuring kreeg van een van de meest illustere denkers in Duitsland van die tijd en een garantie van aanzien kreeg. In de loop van het volgende jaar braken er controverses uit over zijn aanvallen onder de ontwikkelde bourgeoisie; deelnemers waren onder meer de historicus Heinrich * Graetz, die persoonlijk was aangevallen in het artikel van Treitschke, en de historicus van Rome, Theodor * Mommsen, die Treitschke ervan beschuldigde de openbare rust in Duitsland te verstoren. Treitschke was geen “racist” in de radicale zin van het woord. Hij beperkte zich tot het eisen van de snelle en volledige assimilatie van de joden in de Germaanse cultuur, maar hij werd steeds sceptischer over de waarschijnlijkheid van het bereiken van dit doel. In de jaren na 1879 bleven zijn politieke en historische geschriften dan ook hardnekkig antisemitisch.