Toneel in de oudheid
Hein van Dolen

75 jaar Nederlands Klassiek Verbond

Het aantrekkelijke jubileumboek Toneel in de Oudheid, dat grotendeels is geschreven door de Amsterdamse classicus Hein van Dolen. In drie hoofdstukken vertelt hij over het Atheense toneel, waarna hij wat meer ingaat op de tragici Aischylos, Sofokles en Euripides en de komediedichters Aristofanes en Menandros. Het zijn hoofstukken vol ‘eerstes’: hoe uit de koorzang in de Dionysoscultus de eerste tragedies ontstonden, hoe Aischylos voor het eerst een tweede acteur ten tonele voerde en hoe Sofokles daar voor het eerst een derde aan toevoegde, hoe de eerste decors werden gebouwd, hoe de eerste toneelmachines werden gebruikt om goden zwevend te laten verschijnen en hoe Aristofanes het komische effect van zo’n vliegende opkomst voor het eerst uitbuitte.

Van Dolen schrijft het met verve bij elkaar, neemt de gelegenheid te baat enkele misverstanden te weerleggen – nee, de maskers die de acteurs droegen dienden niet als megafoon want de akoestiek in de antieke theaters was uitstekend – en heeft aandacht voor grappige details als de herkomst van enkele ook nog door ons gebruikte uitdrukkingen. ‘Men is nooit te oud om te leren’ is bijvoorbeeld afkomstig uit een tragedie van Aischylos.

Over het toneel in Rome gaat de tweede helft van Toneel in de Oudheid, met hoofdstukken over het Romeinse drama in het algemeen (Wolfgang D.C. de Melo), het theaterbedrijf (Patrick Gouw) en de tragedies van de filosoof Seneca (Hans Smolenaars). Ze tonen duidelijk hoe de Romeinse toneelschrijvers weliswaar hun Griekse klassieken kenden, maar bepaald geen slaafse epigonen waren.

Ook in de drie Romeinse hoofdstukken worden misverstanden weerlegd, is ruimte voor allerlei aardige details en komt de herkomst aan de orde van zegswijzen die ook wij gebruiken: van de Romeinse komediedichter Plautus komt de uitdrukking dat het hemd nader is dan de rok.

Het Atheense toneel werd door auteurs als Ezechiël overgeplant naar een andere cultuur, door Livius Andronicus naar een andere taal en in de Renaissance naar ons.