De diepte der kampen
David Rousset

Een uitstekend vertaald, ontstellend boekje: Het is een in even koele als nerveuze stijl geschreven verhandeling, die de innerlijke structuur van het concentratiekamp tot onderwerp heeft. Het houdt zich niet beeldend bezig met gruwelverhalen. Het laat ons het concentratiekamp zien als een nieuwe, groteske vorm van samenleving: een maatschappij, een daemonisch organisme. De lezer wordt ingeleid in de afgrijselijke sfeer van die normaal functionerende abnormaliteit, die het kamp was. Hij bemerkt dat stollend pus zijn wetmatigheid heeft, en op een bepaalde wijze structuur. Hij wordt gedwongen de hand te steken in een slijmklomp en hij bemerkt dan, dat er draden en vliezen in de walgelijke substantie zijn, die hij er niet in vermoed had. Zoals een kankergezwel de gezonde cellengemeenschap imiteert, zo deed en doet dit het kamp. De diepte der kampen!
Het boekje laat ook de allermeest funeste gevolgen zien: de verwoesting van diegenen, die het kamp hebben overleefd; het kamp brandde de ziel uit. De auteur noemt het geloof niet. Het schijnt een ongelovig Europa, dat in de hel der kampen verbleef.
Voornamelijk wordt de strijd om de macht tussen de verschillende groepen behandeld: Russen en niet-Russen, communisten en niet-communisten, misdadigers en politieke gevangenen. En dan daaromheen, een rotte muur om een rattenpoel, de S.S.
In deze helse samenleving was de invloed van het geloof op het publieke leven klaarblijkelijk nihil. Het zal niet in alle kampen eender zijn geweest. Maar ik ben geneigd, aan te nemen, dat de auteur objectief is. Want immers voor de poorten van de dood wordt het geloof tot levenskracht. Dit houdt in, dat het tot geen enkel compromis meer bereid is, dat het, met andere woorden, volstrekt onbruikbaar is, wanneer het er om gaat, de hel te regeren, het helse leven te organiseren. Het isoleert zich niet: het wordt ondergronds.
De lezer zal concluderen  en inzien, dat het afschuwelijke lijden in de kampen niet heeft gelouterd, maar slechts verwoest. En tevens gaan begrijpen, dat ‘het kamp’ al meer in de geschiedenis van de moderne, antichristelijke, schizofrene staat zal uitgroeien tot de ‘normale’ vorm van samenleving: de corrupte, sadistische politie-staat.