Mensbeeld; tussenstand in een ontdekkingsreis
Jan van Riemsdijk

Waar komen, binnen de rijkdom van het leven, de talloze vormen vandaan waarbinnen dat leven zich toont en verspreidt? Het verrassende antwoord dat de moderne biologie op deze vraag met steeds grotere stelligheid kan geven is: die vormen, in al hun rijkdom, organiseren zichzelf. Het leven, eenmaal ontstaan en in beweging gehouden door de natuur- en scheikundige wetten die ook het eenvoudigste en dode gebeuren al beheersten, vindt zijn vormen als vanzelf. De regels die deze vormgeving beheersen, die aangeven wat hier mogelijk en niet mogelijk is, blijken meer en meer een wiskundig karakter te dragen. Het is vooral de complexiteit van dit gebeuren, de enorme hoeveelheid interacties die het komen en gaan van deze vormen telkens weer begeleiden, die maakt dat ook de huidige wetenschap nog bij lange na geen vaste greep kan krijgen op dit spel van de levende vormen.

Nu de principes die de vormgeving van het leven beheersen ons, ondanks hun complexiteit duidelijk beginnen te worden, duikt er een nieuwe vraag op: zijn er redenen om aan te nemen dat de vormgeving binnen het beleven, en dan met name binnen het menselijke beleven, op dezelfde wijze tot stand komt als binnen die andere biologische processen het gevelbleek te zijn? Anders gezegd: steunt ook ons beleven op vormen van zelforganisatie? En als dat inderdaad zo is, welke ruimte blijft er dan nog voor het mensbeeld zoals wij dat tot op heden hebben gehuldigd?