Geen duimbreed?! De Vrije Universiteit tijdens de Duitse bezetting
Gjalt Zondergeld

Tijdens de Duitse bezetting kwam de Vrije Universiteit in Amsterdam al snel te staan voor een principiële keuze voor of tegen het nationaal-socialisme. De toon werd gezet toen in de eerste bezettingsmaanden de historicus Van Schelven zich aansloot bij het fascistische Nationaal Front. Het VU-bestuur besloot onmiddellijk tot krachtig optreden en dwong de hoogleraar zijn lidmaatschap op te zeggen. En zo zou gedurende de oorlogsjaren de Vrije Universiteit stelling blijven nemen tegen de Duitse bezetters. Bijvoorbeeld door joodse studenten aan wie het elders onmogelijk werd gemaakt te studeren, toe te laten en door begin 1943 de universiteit uit protest te sluiten, nadat van studenten een loyaliteitsverklaring werd geëist door de bezetter. Honderden, onder wie zowel studenten als talrijke hoogleraren, raakten bij het actieve verzet betrokken. Sommigen van hen kwamen in Duitse gevangenschap, de hoogleraar Rutgers kwam daarbij om het leven. De VU-gemeenschap zou uiteindelijk bij de bevrijding bijna honderd slachtoffers te betreuren hebben. Ondertussen ging het wetenschappelijk bedrijf wel door. In het geheim werden na de sluiting tentamens afgenomen en werkstukken beoordeeld. Nog tijdens de bezetting werden grootse uitbreidingsplannen voor na de oorlog op touw gezet. Op een voor de VU buitengewoon belangrijk terrein werd echter fel onderling strijd geleverd: de kerkscheuring van 1944 hield heel de universiteit tijdens dat ergste oorlogsjaar voortdurend in haar ban. Ook toen ging het op het scherp van de snede. Op indringende wijze komen al deze aspecten in deze studie aan bod.