Stemmen van vroeger
Piet Vroon

Ontstaan en ontwikkeling van het zelfbewustzijn.

De moderne mens ervaart zichzelf als een bewust wezen dat zijn doen en laten met overleg bestuurt. Hij voelt zich geen pop of slaaf, maar een geïntegreerde persoon. Hoe ontwikkeld dit zelfbesef zich in de kinderjaren en is het er sinds de oudheid altijd geweest? Tijdens de vroege jeugd doen zich inderdaad verschijnselen voor die er op wijzen dat allerlei belevingen min of meer een eigen bestaan leiden en niet als eigendom worden ervaren (de boeman, ‘imaginaire’ speelkameraadjes, het zien van kabouters e.d.) Ook bij volwassenen kan de tot stand gekomen eenheid van de persoon alsnog verloren gaan, zoals blijkt uit verschillende ziektebeelden. Dat het zelfbewustzijn geleidelijk is ontstaan wordt duidelijk als we naar de oudheid kijken. Het horen van bevelende stemmen, het waarnemen van visioenen en het toeschrijven van psychische processen aan allerlei organen in het lichaam kwamen toen veelvuldig voor. Na een periode waarin de waarzeggerij en de magie bloeiden, ging de wat minder hog organisatiegraad van de mens geleidelijk over in de toestand zoals we die nu kennen. Het is de vraag welke richting onze samenleving inslaat als we zien dat tal van archaïsche gebruiken werk opkomen en dat totalitaire regimes en dictators het persoonlijk initiaties en de verantwoordelijkheid van hele volken hebben weten aan te tasten. Maakt de mensheid een proces van collectivisering door en wordt zij vergelijkbaar met een insectenwereld?